قانون مالیاتهای مستقیم – ماده 144: راهنمای کامل قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ شامل معافیت های مالیاتی جهیزیه، مهریه، جوایز علمی، حق اختراع و پژوهش. نکات تخصصی برای فعالان حوزه مالی و حسابداری.
مقدمه: این مقاله که پیش روی شما قرار دارد، حاصل تلاش و پژوهش تیم تولید محتوای شرکت ایده آل محاسبات شهر است. ما در این مجموعه، همواره می کوشیم تا با ارائه تحلیل های دقیق و کاربردی از قوانین و مقررات، به ویژه در حوزه مالی و مالیاتی، راهگشای فعالان اقتصادی و متخصصان این عرصه باشیم. هدف ما در این نوشتار، بررسی همه جانبه یکی از مواد مهم قانون مالیات های مستقیم، یعنی قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، و تشریح ابعاد گوناگون آن است.
قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴: متن کامل و نگاه اولیه
اجازه دهید ابتدا متن کامل قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ را مرور کنیم تا مبنای تحلیل های بعدی ما مشخص باشد:
ماده ۱۴۴ ـ جهیزیه منقول و مهریه اعم از منقول و غیرمنقول و جوایز علمی و بورس های تحصیلی و همچنین درآمدی که بابت حق اختراع یا حق اکتشاف عاید مخترعین و مکتشفین می گردد به طور کلی و نیز درآمد ناشی از فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی مراکزی که دارای پروانه تحقیق از وزارتخانه های ذیصلاح می باشند به مدت ده سال از تاریخ اجرای این اصلاحیه طبق ضوابط مقرر درآیین نامه ای که به پیشنهاد وزارتخانه های فرهنگ و آموزش عالی ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید، از پرداخت مالیات معاف می باشد.
این ماده، همان طور که مشاهده می کنید، مجموعه ای از درآمدها و دارایی ها را از شمول پرداخت مالیات معاف می کند. اهمیت این ماده از آن جهت است که طیف وسیعی از افراد جامعه، از زوج های جوان گرفته تا نخبگان علمی و پژوهشگران را در بر می گیرد. در نگاه اول، این ماده شامل معافیت های زیر است:
- جهیزیه منقول: وسایل و لوازمی که طبق عرف و رسوم، از طرف خانواده زوجه به خانه مشترک آورده می شود.
- مهریه: اعم از منقول (مانند سکه، وجه نقد) و غیرمنقول (مانند ملک، زمین).
- جوایز علمی: پاداش هایی که به دلیل دستاوردهای علمی اعطا می شود.
- بورس های تحصیلی: کمک هزینه های دریافتی برای ادامه تحصیل.
- درآمد حق اختراع یا حق اکتشاف: درآمدهای حاصل از واگذاری یا بهره برداری از اختراعات و اکتشافات ثبت شده.
- درآمد فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی: برای مراکز دارای پروانه تحقیق و به مدت محدود (ده سال از تاریخ اجرای اصلاحیه).
هر یک از این موارد، دارای جزئیات و شرایط خاص خود هستند که در ادامه به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت. نکته مهم دیگر در این ماده، ارجاع به آیین نامه اجرایی برای تعیین ضوابط دقیق معافیت ها، به ویژه در مورد فعالیت های پژوهشی است. این آیین نامه که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه های مرتبط و تصویب هیئت وزیران تهیه می شود، نقش کلیدی در تفسیر و اجرای صحیح این ماده دارد. درک صحیح دامنه شمول هر یک از این معافیت ها و شرایط لازم برای بهره مندی از آن ها، برای مشاوران مالیاتی، حسابداران و خود مؤدیان مالیاتی، امری ضروری است.
این ماده قانونی نشان دهنده توجه قانون گذار به حمایت از نهاد خانواده (از طریق معافیت جهیزیه و مهریه)، تشویق فعالیت های علمی و نوآورانه (معافیت جوایز، بورس ها، اختراعات و اکتشافات) و همچنین توسعه پژوهش و فناوری در کشور (معافیت درآمد مراکز تحقیقاتی) است.
بررسی معافیت مالیاتی جهیزیه منقول در ماده ۱۴۴
یکی از اولین موارد ذکر شده در قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، معافیت مالیاتی “جهیزیه منقول” است. این معافیت، اگرچه ممکن است در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما دارای نکات و ابعاد قابل تاملی است که بررسی دقیق تر آن ها ضروری می نماید.
- تعریف جهیزیه منقول: ابتدا باید مشخص کنیم منظور از “جهیزیه منقول” چیست؟ جهیزیه به مجموعه ای از اموال و وسایل گفته می شود که طبق عرف و رسوم اجتماعی، معمولاً توسط خانواده عروس تهیه و در هنگام ازدواج به خانه مشترک زوجین آورده می شود. قید “منقول” در این ماده، اهمیت دارد. اموال منقول به اموالی گفته می شود که قابل جابجایی هستند بدون آنکه به خود مال یا محل استقرار آن آسیبی وارد شود (مانند لوازم خانگی، اثاثیه، خودرو و…). بنابراین، اموال غیرمنقول مانند ملک یا زمین، حتی اگر به عنوان بخشی از جهیزیه توسط خانواده زوجه تهیه شده باشند، مشمول این معافیت خاص نمی شوند (هرچند ممکن است تحت عناوین دیگری مانند هبه یا انتقال بلاعوض، مشمول قوانین مالیاتی دیگری باشند).
- ارزش گذاری و سقف معافیت: سوال مهمی که مطرح می شود این است که آیا برای این معافیت، سقف ارزشی وجود دارد؟ متن ماده ۱۴۴ هیچ گونه سقفی برای ارزش جهیزیه منقول تعیین نکرده است. این بدان معناست که اصولاً تمام جهیزیه منقول، صرف نظر از ارزش ریالی آن، از پرداخت مالیات معاف است. با این حال، در عمل، ممکن است مباحثی پیرامون متعارف بودن ارزش جهیزیه مطرح شود. هرچند قانون سقفی نگذاشته، اما ارائه اسناد و مدارک مثبته (مانند فاکتور خرید) برای اثبات ماهیت و ارزش اقلام جهیزیه در صورت استعلام سازمان امور مالیاتی، اقدامی محتاطانه خواهد بود.
- مستندسازی: چگونه می توان ثابت کرد که اموال مشخصی، جهیزیه منقول هستند؟ معمولاً سیاهه جهیزیه که در زمان ازدواج توسط زوجین و خانواده ها امضا می شود، می تواند به عنوان یک مستند عرفی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، فاکتورهای خرید به نام زوجه یا خانواده وی نیز می تواند کمک کننده باشد. هرچند سازمان امور مالیاتی به ندرت به صورت مستقیم وارد بررسی مالیاتی جهیزیه می شود (زیرا ذاتاً معاف است)، اما در موارد خاص، مانند بررسی تراکنش های مالی یا منابع خرید دارایی ها، ممکن است نیاز به اثبات این موضوع باشد.
- زمان تعلق معافیت: این معافیت مربوط به زمان انتقال جهیزیه به مناسبت ازدواج است. اگر همین اموال در زمان دیگری و تحت عنوان دیگری (مثلاً فروش یا هبه غیرمرتبط با ازدواج) منتقل شوند، مشمول این معافیت نخواهند بود.
- ارتباط با مالیات بر ارث: نکته مهمی که باید در نظر داشت، تفاوت این معافیت با قواعد مالیات بر ارث است. جهیزیه متعلق به زوجه است و در صورت فوت وی، به عنوان بخشی از ماترک او محسوب شده و ممکن است وراث (از جمله زوج) مشمول مالیات بر ارث نسبت به سهم خود از آن شوند (البته پس از کسر دیون و هزینه های مربوطه و با در نظر گرفتن معافیت های پایه مالیات بر ارث). معافیت ماده ۱۴۴ صرفاً مربوط به تعلق مالیات بر درآمد اتفاقی یا مالیات بر نقل و انتقال اولیه به عنوان جهیزیه است.
- فلسفه معافیت: دلیل اصلی این معافیت، حمایت از تشکیل خانواده و تسهیل امر ازدواج است. قانون گذار با معاف دانستن جهیزیه، بار مالیاتی اضافی را از دوش زوج های جوان و خانواده های آنان برداشته است. این رویکرد در بسیاری از نظام های حقوقی و مالیاتی جهان نیز مشاهده می شود که با هدف حمایت از نهاد خانواده، تسهیلاتی برای ازدواج در نظر گرفته می شود.
در نهایت، معافیت جهیزیه منقول طبق قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ یک معافیت روشن و مشخص است، اما توجه به تعریف دقیق “منقول” بودن، اهمیت مستندسازی عرفی (مانند سیاهه) و تفکیک آن از سایر انتقالات مالی یا مالیات بر ارث، برای جلوگیری از هرگونه ابهام یا اختلاف احتمالی در آینده، ضروری است.
مهریه (منقول و غیرمنقول) و معافیت آن طبق ماده ۱۴۴
دومین مورد معافیت صریح در قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، “مهریه اعم از منقول و غیرمنقول” است. مهریه یکی از ارکان عقد نکاح در حقوق ایران است و تعهد مالی زوج به زوجه محسوب می شود. معافیت مالیاتی آن، به ویژه با توجه به اینکه می تواند شامل اموال غیرمنقول با ارزش بالا نیز باشد، اهمیت قابل توجهی دارد.
- شمولیت کامل (منقول و غیرمنقول): برخلاف جهیزیه که معافیت آن محدود به اموال منقول بود، در مورد مهریه، قانون گذار به صراحت هر دو نوع مال منقول (مانند سکه بهار آزادی، وجه نقد، خودرو) و غیرمنقول (مانند آپارتمان، زمین، باغ) را مشمول معافیت دانسته است. این گستردگی دامنه معافیت، نکته بسیار مهمی است. این بدان معناست که زوجه در زمان دریافت مهریه خود، چه به صورت نقدی، چه سکه و چه به صورت ملک یا سایر اموال غیرمنقول، هیچ گونه مالیاتی بابت آن پرداخت نخواهد کرد.
- زمان تحقق معافیت: این معافیت در زمان “دریافت” یا “انتقال” مهریه از سوی زوج به زوجه محقق می شود. چه مهریه عندالمطالبه باشد و در طول زندگی مشترک دریافت شود، و چه عندالاستطاعه باشد و پس از اثبات استطاعت زوج یا در زمان جدایی پرداخت گردد، در هر حال، آنچه زوجه به عنوان مهریه دریافت می کند، از مالیات معاف است.
- عدم وجود سقف: مشابه جهیزیه، برای مهریه نیز هیچ سقف ارزشی در قانون برای برخورداری از معافیت تعیین نشده است. لذا، مهریه های با مبالغ یا ارزش بالا نیز کاملاً از پرداخت مالیات معاف هستند. این موضوع گاهی مورد بحث بوده است که آیا برای مهریه های بسیار سنگین و نامتعارف نیز باید معافیت کامل اعمال شود یا خیر، اما متن فعلی قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ هیچ محدودیتی در این زمینه قائل نشده است.
- مالیات نقل و انتقال در مهریه غیرمنقول: یک سوال مهم این است که آیا در زمان انتقال ملک به عنوان مهریه، مالیات نقل و انتقال موضوع ماده ۵۹ قانون مالیات های مستقیم باید پرداخت شود یا خیر؟ پاسخ مثبت است. معافیت ماده ۱۴۴، معافیت از مالیات بر درآمد یا مالیات بر دارایی اتفاقی برای زوجه است. اما مالیات نقل و انتقال قطعی املاک، مالیاتی است که به نفسِ انتقال مالکیت تعلق می گیرد و پرداخت آن معمولاً بر عهده انتقال دهنده (در اینجا زوج) یا طبق توافق طرفین است. بنابراین، ثبت انتقال ملک به نام زوجه به عنوان مهریه، مستلزم پرداخت مالیات نقل و انتقال مربوطه خواهد بود، هرچند خودِ ارزش ملک دریافتی برای زوجه، درآمد مشمول مالیات محسوب نمی شود.
- فلسفه و اهداف معافیت: معافیت مهریه نیز در راستای حمایت از حقوق مالی زنان و تسهیل اجرای تعهدات ناشی از عقد نکاح است. مهریه به عنوان پشتوانه مالی برای زن در نظر گرفته می شود و وضع مالیات بر آن می توانست این هدف را تضعیف کند. همچنین، با توجه به ماهیت مهریه که ریشه در توافقات پیش از ازدواج دارد، دریافت آن توسط زوجه نوعی درآمد جدید یا سود اقتصادی محسوب نمی شود که مشمول مالیات بر درآمد گردد.
- مستندسازی: اثبات اینکه انتقال مال (به ویژه اموال غیرمنقول) بابت پرداخت مهریه بوده است، از طریق سند ازدواج (عقدنامه) و در صورت لزوم، اقرارنامه ها یا اسناد رسمی مربوط به بذل یا دریافت مهریه، صورت می گیرد.
بنابراین، معافیت مهریه طبق قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ یک معافیت جامع و بدون سقف است که هر دو نوع مال منقول و غیرمنقول را در بر می گیرد و نقش مهمی در حمایت از حقوق مالی زوجه ایفا می کند، هرچند نباید آن را با مالیات های دیگر مانند مالیات نقل و انتقال املاک اشتباه گرفت.
جوایز علمی و بورس های تحصیلی: تشویق نخبگان در ماده ۱۴۴
بخش دیگری از معافیت های مهم قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ به “جوایز علمی و بورس های تحصیلی” اختصاص دارد. این بخش نشان دهنده رویکرد حمایتی و تشویقی قانون گذار نسبت به فعالیت های علمی، آموزشی و نخبگانی در کشور است.
- جوایز علمی:
- تعریف: منظور از جوایز علمی، پاداش ها، هدایا یا وجوهی است که به افراد به دلیل کسب موفقیت ها، دستاوردها یا رتبه های برتر در زمینه های علمی، تحقیقاتی، آموزشی یا فرهنگی اعطا می شود. این جوایز می تواند از سوی نهادهای دولتی، دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، بنیادهای علمی، یا حتی بخش خصوصی (در صورتی که جنبه علمی آن محرز باشد) اهدا گردد.
- دامنه شمول: قانون به طور کلی “جوایز علمی” را معاف دانسته و محدودیتی از نظر منبع اعطاکننده یا مبلغ جایزه قائل نشده است. جوایزی مانند جایزه نوبل، جایزه فیلدز (در ریاضیات)، جوایز جشنواره های خوارزمی، فارابی، رازی، جوایز بنیاد ملی نخبگان، و همچنین جوایزی که دانشگاه ها یا مراکز پژوهشی به پژوهشگران یا دانشجویان برتر خود اعطا می کنند، همگی در این چارچوب قرار می گیرند.
- اثبات علمی بودن: نکته کلیدی، اثبات “علمی” بودن جایزه است. معمولاً ماهیت نهاد اعطاکننده و عنوان جایزه، گویای علمی بودن آن است. در موارد ابهام، ممکن است نیاز به ارائه مستندات تکمیلی از سوی دریافت کننده جایزه باشد. جوایزی که صرفاً جنبه سرگرمی یا تجاری دارند (مانند جوایز قرعه کشی ها) مشمول این معافیت نمی شوند.
- شکل جایزه: جایزه می تواند به صورت وجه نقد، سکه، یا حتی اموال غیرنقدی (مانند خودرو یا کمک هزینه خرید مسکن) باشد. ماهیت “جایزه علمی” بودن است که ملاک معافیت است، نه شکل فیزیکی آن.
- بورس های تحصیلی:
- تعریف: بورس تحصیلی (Scholarship/Fellowship/Grant) به کمک هزینه های مالی گفته می شود که به دانشجویان، پژوهشگران یا اعضای هیئت علمی برای پوشش هزینه های تحصیل، تحقیق، زندگی یا شرکت در دوره های آموزشی و فرصت های مطالعاتی، اعطا می شود. این بورس ها می توانند از منابع داخلی (مانند وزارت علوم، وزارت بهداشت، دانشگاه ها، بنیاد ملی نخبگان) یا منابع خارجی (دانشگاه ها یا بنیادهای بین المللی) تأمین شوند.
- معافیت مطلق: قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ به طور مطلق بورس های تحصیلی را از پرداخت مالیات معاف کرده است. این معافیت شامل تمامی مبالغ دریافتی تحت عنوان بورس، اعم از هزینه های تحصیل (شهریه)، کمک هزینه زندگی، هزینه خرید کتاب و لوازم التحریر، هزینه سفر علمی و… می شود.
- شرایط: تنها شرط لازم، “بورس تحصیلی” بودن ماهیت وجه دریافتی است. دریافت کننده باید بتواند با ارائه مدارک (مانند نامه پذیرش بورس، قرارداد بورس، گواهی اشتغال به تحصیل در دوره مربوطه) اثبات کند که وجوه دریافتی در قالب بورس تحصیلی بوده است.
- اهمیت اقتصادی: این معافیت، نقش مهمی در کاهش بار مالی دانشجویان و پژوهشگران، به ویژه افرادی که از بورس های تحصیلی برای ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی یا گذراندن فرصت های مطالعاتی استفاده می کنند، ایفا می کند و به توسعه سرمایه انسانی متخصص در کشور کمک می نماید.
در هر دو مورد جوایز علمی و بورس های تحصیلی، معافیت ماده ۱۴۴ مطلق و بدون سقف است. این رویکرد، همسو با سیاست های کلان کشور در زمینه حمایت از نخبگان، ترویج علم و دانش، و تشویق جوانان به تحصیل و تحقیق است. برای حسابداران و مشاوران مالیاتی، شناخت دقیق این معافیت ها و راهنمایی مؤدیان برای استفاده صحیح از آن ها و نگهداری مستندات لازم، اهمیت دارد.
حق اختراع و حق اکتشاف: معافیت درآمد نوابغ و نوآوران
یکی دیگر از جنبه های حمایتی قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، معافیت درآمد حاصل از “حق اختراع یا حق اکتشاف” برای مخترعین و مکتشفین است. این معافیت نقش مستقیمی در تشویق نوآوری، ثبت مالکیت فکری و تجاری سازی دستاوردهای فناورانه دارد.
- تعریف حق اختراع و اکتشاف:
- حق اختراع (Patent Right): حقی است انحصاری که به مخترع برای ابداع یک محصول یا فرآیند جدید و دارای کاربرد صنعتی، اعطا می شود. این حق به دارنده آن اجازه می دهد تا از ساخت، فروش، یا استفاده تجاری از اختراع خود توسط دیگران بدون اجازه وی، جلوگیری کند. درآمد حاصل از اختراع می تواند ناشی از فروش حق اختراع، واگذاری لیسانس بهره برداری، یا تولید و فروش مستقیم محصول مبتنی بر اختراع باشد.
- حق اکتشاف (Discovery Right): این مفهوم معمولاً به یافتن منابع طبیعی جدید (مانند معادن، ذخایر نفت و گاز) یا کشف گونه های جدید زیستی یا پدیده های علمی نو اطلاق می شود. درآمدزایی از اکتشاف معمولاً پیچیده تر است و ممکن است شامل پاداش های دولتی، درصدی از بهره برداری آتی، یا واگذاری اطلاعات مربوط به اکتشاف باشد.
- شرایط معافیت:
- مخترع یا مکتشف بودن: معافیت صرفاً به درآمدی تعلق می گیرد که مستقیماً عاید خود “مخترعین و مکتشفین” می شود. اگر حق اختراع یا اکتشاف به شخص دیگری (حقوقی یا حقیقی) واگذار شده باشد و آن شخص درآمدی کسب کند، آن درآمد لزوماً مشمول این معافیت نخواهد بود (مگر اینکه تحت عنوان دیگری مانند فعالیت پژوهشی قرار گیرد).
- ثبت رسمی: معمولاً برای بهره مندی از حقوق قانونی ناشی از اختراع یا اکتشاف (و به تبع آن، معافیت مالیاتی)، ثبت رسمی آن در مراجع ذی صلاح (مانند اداره کل مالکیت صنعتی برای اختراعات) ضروری است. گواهی ثبت اختراع، سند اصلی برای اثبات این موضوع است.
- نوع درآمد: ماده ۱۴۴ به طور کلی “درآمدی که بابت حق اختراع یا حق اکتشاف عاید مخترعین و مکتشفین می گردد” را معاف دانسته است. این عبارت می تواند شامل درآمدهای ناشی از:
- فروش یا انتقال قطعی حق اختراع/اکتشاف.
- دریافت حق امتیاز (Royalty) بابت اجازه بهره برداری به دیگران.
- درآمد حاصل از تولید و فروش مستقیم محصول یا خدمت مبتنی بر اختراع توسط خود مخترع (این مورد ممکن است نیاز به تفسیر دقیق تر داشته باشد و با درآمد ناشی از فعالیت تولیدی یا تجاری عمومی متفاوت است).
- عدم محدودیت زمانی یا مبلغی: برخلاف معافیت فعالیت های پژوهشی (که در ادامه می آید)، برای درآمد حق اختراع و اکتشاف، محدودیت زمانی (مانند ده سال) یا سقف مبلغی در ماده ۱۴۴ ذکر نشده است. این به معنی معافیت دائمی و کامل این گونه درآمدها برای خود مخترع/مکتشف است.
- اهمیت و پیامدها:
- تشویق نوآوری: این معافیت، انگیزه مالی قابل توجهی برای افراد خلاق و نوآور ایجاد می کند تا ایده های خود را به اختراع تبدیل کرده و آن ها را ثبت و تجاری سازی کنند.
- حمایت از مالکیت فکری: با معاف کردن درآمد ناشی از این حقوق، قانون گذار بر اهمیت حفظ و بهره برداری از مالکیت فکری تأکید می کند.
- توسعه فناوری: در بلندمدت، این سیاست می تواند به رشد شرکت های دانش بنیان، افزایش تولید محصولات با فناوری بالا و توسعه کلی اقتصاد دانش محور کمک کند.
- نکات کاربردی:
- مخترعین و مکتشفین باید مستندات مربوط به ثبت اختراع/اکتشاف و همچنین قراردادهای واگذاری یا بهره برداری و اسناد مربوط به دریافت درآمد را به دقت نگهداری کنند.
- در مواردی که درآمد حاصل از اختراع با درآمد ناشی از سایر فعالیت های تجاری یا تولیدی مخترع ترکیب می شود، تفکیک دقیق این درآمدها برای اعمال صحیح معافیت ضروری است. مشاوره با متخصصان مالیاتی در این زمینه توصیه می شود.
معافیت درآمد حق اختراع و اکتشاف در قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، یکی از ابزارهای مهم سیاست گذاری مالیاتی برای حمایت از نوآوری و توسعه فناوری در کشور به شمار می رود.
معافیت درآمد فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی (با پروانه تحقیق)
بخش پایانی و یکی از مهم ترین قسمت های قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴، به معافیت “درآمد ناشی از فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی مراکزی که دارای پروانه تحقیق از وزارتخانه های ذیصلاح می باشند” اختصاص یافته است. این بخش دارای شرایط و محدودیت های خاص خود است.
- مشمولین معافیت: این معافیت برخلاف موارد قبلی (جهیزیه، مهریه، جوایز، اختراع) که عمدتاً اشخاص حقیقی را پوشش می داد، به طور خاص “مراکز” پژوهشی و تحقیقاتی (اعم از حقیقی یا حقوقی) را هدف قرار داده است. این مراکز می توانند شامل دانشگاه ها، پژوهشگاه ها، پارک های علم و فناوری، شرکت های دانش بنیان، و هر موسسه یا شرکتی باشند که فعالیت اصلی یا بخشی از فعالیت آن ها پژوهش و تحقیق باشد.
- شرط اصلی: پروانه تحقیق: کلیدی ترین شرط برای بهره مندی از این معافیت، داشتن “پروانه تحقیق از وزارتخانه های ذیصلاح” است. منظور از وزارتخانه های ذیصلاح، عمدتاً وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. سایر وزارتخانه ها یا سازمان ها نیز ممکن است در حوزه تخصصی خود، مجوز فعالیت تحقیقاتی صادر کنند. بنابراین، صرف انجام فعالیت پژوهشی کافی نیست و اخذ مجوز رسمی از مراجع قانونی، الزامی است.
- نوع درآمد معاف: درآمدی که “ناشی از فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی” باشد، معاف است. این درآمد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- درآمد حاصل از اجرای قراردادهای پژوهشی با کارفرمایان دولتی یا خصوصی.
- درآمد حاصل از فروش دانش فنی یا نتایج تحقیقات.
- درآمد حاصل از ارائه خدمات آزمایشگاهی یا مشاوره های تحقیقاتی تخصصی.
- کمک های دریافتی از دولت یا سایر نهادها برای انجام پروژه های تحقیقاتی خاص.
- نکته مهم: باید دقت کرد که صرفاً درآمد ناشی از خود فعالیت پژوهشی معاف است. اگر مرکز تحقیقاتی در کنار پژوهش، فعالیت های دیگری مانند تولید انبوه محصول (فراتر از نمونه سازی اولیه)، فروش کالا یا خدمات غیرپژوهشی، یا فعالیت های تجاری عمومی داشته باشد، درآمدهای حاصل از آن فعالیت ها مشمول مالیات خواهند بود و باید تفکیک درآمد صورت گیرد.
- محدودیت زمانی: ده سال: این معافیت دائمی نیست. قانون گذار آن را به مدت “ده سال از تاریخ اجرای این اصلاحیه” محدود کرده است. تاریخ اجرای اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم که این ماده را در بر دارد، ۱۳۸۰/۱۱/۲۷ بوده است. با این حال، باید توجه داشت که قوانین بودجه سنواتی و سایر مقررات ممکن است این مهلت را تمدید کرده یا شرایط آن را تغییر داده باشند. به عنوان مثال، قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات (مصوب ۱۳۸۹) و آیین نامه های اجرایی آن، معافیت های مالیاتی گسترده تری (بعضاً تا ۱۵ سال) برای شرکت های دانش بنیان در نظر گرفته اند که فعالیت های پژوهشی بخش مهمی از معیارهای دانش بنیان شدن است. لذا، بررسی قوانین و مقررات به روز در این زمینه ضروری است.
- ضوابط آیین نامه اجرایی: ماده ۱۴۴ تصریح می کند که اعمال این معافیت “طبق ضوابط مقرر در آیین نامه ای که به پیشنهاد وزارتخانه های فرهنگ و آموزش عالی ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید” صورت می گیرد. این آیین نامه جزئیات بیشتری در خصوص نحوه احراز شرایط، مصادیق فعالیت های پژوهشی، نحوه تفکیک درآمدها و… ارائه می دهد. مراجعه و تسلط بر مفاد این آیین نامه (و اصلاحات احتمالی آن) برای مراکز پژوهشی و حسابداران آن ها بسیار حیاتی است. (برای مثال: آیین نامه اجرایی بند (ل) ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیات های مستقیم و بعدها آیین نامه اجرایی ماده ۱۴۴).
- هدف قانون گذار: هدف از این معافیت، تقویت زیرساخت های پژوهشی کشور، تشویق سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه (R&D)، و کمک به تجاری سازی نتایج تحقیقات و توسعه فناوری است.
جدول خلاصه معافیت های ماده ۱۴۴
| ردیف | مورد معافیت | نوع مال / درآمد | مشمولین اصلی | سقف / محدودیت ارزش | محدودیت زمانی | شرط اصلی |
| ۱ | جهیزیه | منقول | زوجه | ندارد | ندارد | انتقال به مناسبت ازدواج |
| ۲ | مهریه | منقول و غیرمنقول | زوجه | ندارد | ندارد | دریافت بابت مهریه مندرج در عقدنامه |
| ۳ | جوایز علمی | نقدی و غیرنقدی | دریافت کننده جایزه | ندارد | ندارد | علمی بودن ماهیت جایزه |
| ۴ | بورس های تحصیلی | وجوه دریافتی | دانشجو/پژوهشگر | ندارد | ندارد | دریافت در قالب بورس تحصیلی |
| ۵ | درآمد حق اختراع / حق اکتشاف | درآمد حاصل از حق | مخترع / مکتشف | ندارد | ندارد | ثبت رسمی اختراع/اکتشاف؛ درآمد مستقیم فرد |
| ۶ | درآمد فعالیت های پژوهشی/تحقیقاتی | درآمد ناشی از پژوهش | مراکز دارای پروانه تحقیق | ندارد | ۱۰ سال (طبق ماده) | داشتن پروانه تحقیق؛ طبق آیین نامه |
توجه: محدودیت زمانی ۱۰ سال برای فعالیت های پژوهشی ممکن است طبق قوانین جدیدتر (مانند قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان) تغییر کرده باشد.
آیین نامه اجرایی ماده ۱۴۴ و نقش آن
همانطور که در متن قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ اشاره شده است، ضوابط اجرایی معافیت مربوط به درآمد فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی، منوط به تصویب آیین نامه ای توسط هیئت وزیران است. این آیین نامه نقش بسیار مهمی در شفاف سازی و تعیین چارچوب های عملیاتی این معافیت دارد.
- چرا آیین نامه لازم است؟ عباراتی مانند “فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی” یا “مراکز دارای پروانه تحقیق” و “ضوابط مقرر” نیاز به تعریف دقیق تر و تعیین مصادیق دارند. قانون به کلیات اشاره می کند و آیین نامه به جزئیات می پردازد. بدون آیین نامه، اجرای قانون با ابهامات و تفاسیر مختلف روبرو خواهد شد که می تواند منجر به اختلافات بین مؤدیان و سازمان امور مالیاتی گردد.
- محتوای کلیدی آیین نامه: معمولاً آیین نامه های اجرایی مربوط به این ماده (یا مواد مشابه مانند ماده ۱۳۹ در گذشته و قوانین دانش بنیان) شامل موارد زیر هستند:
- تعریف دقیق فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی: مشخص می کند چه نوع فعالیت هایی (مانند تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی، توسعه تجربی) مشمول معافیت هستند.
- مراجع صدور پروانه تحقیق: تعیین می کند کدام وزارتخانه ها یا سازمان ها صلاحیت صدور پروانه تحقیق معتبر برای برخورداری از معافیت را دارند.
- فرآیند درخواست و صدور پروانه: ممکن است شرایط و مدارک لازم برای اخذ پروانه را مشخص کند.
- نحوه تفکیک درآمدها: راهکارها و استانداردهایی برای جداسازی درآمدهای ناشی از فعالیت های پژوهشی از سایر درآمدها (مانند تولیدی، تجاری، خدماتی غیرپژوهشی) ارائه می دهد. این بخش برای شرکت هایی که فعالیت های متنوع دارند، بسیار مهم است.
- نحوه ارائه اسناد و مدارک: مشخص می کند مؤدیان برای اثبات برخورداری از معافیت، چه اسناد و مدارکی (مانند قراردادهای پژوهشی، گزارش های پیشرفت، تاییدیه های علمی، گواهی پروانه تحقیق، اسناد مالی تفکیک شده) باید به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند.
- نظارت و بازرسی: ممکن است سازوکارهایی برای نظارت بر صحت فعالیت های پژوهشی و استفاده صحیح از معافیت پیش بینی کند.
- هماهنگی با سایر قوانین: ارتباط این معافیت با سایر قوانین حمایتی (مانند قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان) را روشن می سازد.
- اهمیت به روز بودن: با توجه به تغییرات در ساختارهای دولتی، پیشرفت فناوری و نیازهای اقتصادی، آیین نامه های اجرایی ممکن است در طول زمان اصلاح یا جایگزین شوند. فعالان حوزه مالی و حسابداری و مدیران مراکز پژوهشی باید همواره از آخرین نسخه آیین نامه اجرایی مرتبط با قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ و قوانین مرتبط دیگر مطلع باشند.
- نقش مشاوران: تفسیر صحیح آیین نامه و تطبیق فعالیت های مرکز پژوهشی با ضوابط آن، امری تخصصی است. استفاده از خدمات مشاوران مالیاتی مجرب می تواند به مراکز کمک کند تا ضمن رعایت دقیق مقررات، از حداکثر ظرفیت معافیت مالیاتی قانونی خود بهره مند شوند و از جرائم احتمالی جلوگیری کنند.
در عمل، آیین نامه اجرایی به مثابه نقشه راه برای استفاده از معافیت پژوهشی ماده ۱۴۴ عمل می کند و تسلط بر آن برای هر مرکز یا شرکتی که فعالیت پژوهشی دارد، ضروری است.
شرایط و مستندات لازم برای برخورداری از معافیت های ماده ۱۴۴
اگرچه قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ معافیت های ارزشمندی را پیش بینی کرده است، اما برخورداری از این معافیت ها مستلزم احراز شرایط قانونی و ارائه مستندات قابل قبول به سازمان امور مالیاتی در صورت لزوم است. عدم توجه به این موارد می تواند منجر به عدم پذیرش معافیت و مطالبه مالیات گردد.
- شرایط عمومی:
- انطباق با تعریف قانونی: مورد ادعایی برای معافیت (جهیزیه، مهریه، جایزه، بورس، درآمد اختراع، درآمد پژوهش) باید دقیقاً با تعاریف و شرایط ذکر شده در ماده ۱۴۴ و آیین نامه های مربوطه منطبق باشد.
- ارائه اظهارنامه (در صورت لزوم): اگرچه درآمد معاف است، اما بسته به نوع فعالیت و وضعیت مؤدی (حقیقی یا حقوقی)، ممکن است همچنان تکلیف به ارائه اظهارنامه مالیاتی وجود داشته باشد. در اظهارنامه، این درآمدها در بخش مربوط به درآمدهای معاف درج می شوند. عدم ارائه اظهارنامه در موعد مقرر (حتی برای درآمدهای معاف) می تواند منجر به جرائم مربوط به عدم تسلیم اظهارنامه شود.
- نگهداری اسناد و مدارک: مؤدی موظف است کلیه اسناد و مدارک مثبته مربوط به درآمد یا دارایی معاف شده را طبق مقررات قانون مالیات ها (ماده ۹۵ برای صاحبان مشاغل، مقررات مربوط به اشخاص حقوقی و…) نگهداری کند تا در صورت درخواست ماموران مالیاتی، قابل ارائه باشد.
- مستندات خاص هر مورد:
- جهیزیه منقول:
- سیاهه جهیزیه امضا شده توسط زوجین و شهود (عرفی).
- فاکتورهای خرید لوازم به نام زوجه یا خانواده وی (در صورت وجود).
- سند ازدواج (برای اثبات وقوع ازدواج).
- مهریه (منقول و غیرمنقول):
- سند ازدواج (عقدنامه) که میزان و نوع مهریه در آن قید شده است.
- در صورت پرداخت در طول زمان: اقرارنامه رسمی یا عادی مبنی بر دریافت مهریه، اسناد بانکی انتقال وجه، سند رسمی انتقال ملک یا خودرو بابت مهریه.
- جوایز علمی:
- حکم یا نامه رسمی اعطای جایزه از سوی نهاد اعطاکننده که در آن به “علمی” بودن جایزه و مشخصات دریافت کننده اشاره شده باشد.
- مستندات مربوط به رویداد یا رقابتی که جایزه در آن کسب شده (مانند گواهی رتبه، تقدیرنامه).
- بورس های تحصیلی:
- نامه رسمی پذیرش بورس (Award Letter) از سوی دانشگاه یا موسسه اعطاکننده.
- قرارداد بورس (در صورت وجود).
- گواهی اشتغال به تحصیل یا تحقیق در دوره مربوطه.
- اسناد بانکی نشان دهنده دریافت وجوه تحت عنوان بورس.
- درآمد حق اختراع / حق اکتشاف:
- گواهی ثبت اختراع از اداره کل مالکیت صنعتی یا مستندات ثبت اکتشاف از مراجع ذی ربط.
- قراردادهای فروش یا واگذاری لیسانس حق اختراع/اکتشاف.
- اسناد مالی مربوط به دریافت درآمد (فاکتور فروش، اسناد دریافت حق امتیاز).
- مدارکی که نشان دهد درآمد مستقیماً عاید خود مخترع/مکتشف شده است.
- درآمد فعالیت های پژوهشی/تحقیقاتی:
- پروانه تحقیق معتبر از وزارتخانه های ذی صلاح (علوم یا بهداشت) یا سایر مراجع قانونی مورد تایید.
- اساسنامه شرکت یا موسسه که فعالیت پژوهشی در آن ذکر شده باشد.
- قراردادهای پژوهشی منعقده با کارفرمایان.
- گزارش های پیشرفت و نهایی پروژه های پژوهشی.
- تاییدیه های علمی یا فنی از مراجع ذی ربط (در صورت لزوم).
- صورت های مالی تفکیک شده که درآمد ناشی از پژوهش را به طور شفاف از سایر درآمدها جدا کرده باشد.
- فهرست کارکنان فعال در بخش تحقیق و توسعه و مدارک تحصیلی آن ها (ممکن است لازم باشد).
- پیروی کامل از ضوابط مندرج در آیین نامه اجرایی ماده ۱۴۴.
- جهیزیه منقول:
جدول مستندات کلیدی برای معافیت های ماده ۱۴۴
| مورد معافیت | مستندات کلیدی |
| جهیزیه منقول | سیاهه جهیزیه، فاکتور خرید (اختیاری)، سند ازدواج |
| مهریه | سند ازدواج، اقرارنامه دریافت/سند انتقال رسمی، اسناد بانکی |
| جوایز علمی | حکم/نامه رسمی جایزه، مستندات رویداد علمی |
| بورس های تحصیلی | نامه پذیرش بورس، گواهی اشتغال به تحصیل/تحقیق، اسناد بانکی |
| درآمد حق اختراع/اکتشاف | گواهی ثبت اختراع/اکتشاف، قراردادهای واگذاری/بهره برداری، اسناد مالی دریافت درآمد |
| درآمد فعالیت پژوهشی | پروانه تحقیق معتبر، قراردادهای پژوهشی، گزارش های پروژه، صورت های مالی تفکیک شده، رعایت ضوابط آیین نامه اجرایی، اساسنامه مرتبط |
آمادگی برای ارائه این مستندات در زمان رسیدگی مالیاتی، می تواند فرآیند بررسی را تسهیل کرده و از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری نماید. نگهداری منظم و دقیق این اسناد، بخشی از وظایف اصلی هر مؤدی محسوب می شود.
تفاوت ها و ارتباط ماده ۱۴۴ با سایر مواد قانون مالیات های مستقیم
قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ به تنهایی عمل نمی کند و درک صحیح آن نیازمند توجه به ارتباط و تفاوت های آن با سایر مواد این قانون و حتی قوانین دیگر است.
- ماده ۱۳۲ (معافیت واحدهای تولیدی و معدنی و خدماتی): ماده ۱۳۲ معافیت هایی برای درآمد ابرازی ناشی از فعالیت های تولیدی، معدنی و خدماتی (در مناطق کمتر توسعه یافته یا سایر مناطق) تحت شرایط خاصی (مانند اخذ پروانه بهره برداری) در نظر می گیرد. تفاوت اصلی با معافیت پژوهشی ماده ۱۴۴ در این است که ماده ۱۳۲ عمدتاً بر تولید و ارائه خدمات عمومی تمرکز دارد، در حالی که ماده ۱۴۴ مختص درآمد پژوهشی مراکز دارای پروانه تحقیق است. البته یک شرکت می تواند هم فعالیت تولیدی داشته باشد و هم پژوهشی؛ در این صورت باید دید آیا می تواند از هر دو معافیت (برای درآمدهای تفکیک شده) یا یکی از آن ها (بسته به شرایط) استفاده کند یا خیر. قوانین مربوط به شرکت های دانش بنیان نیز در اینجا نقش مهمی ایفا می کنند و ممکن است معافیت های ماده ۱۳۲ را تحت تاثیر قرار دهند.
- ماده ۱۳۹ (معافیت های مربوط به اوقاف، فعالیت های خیریه، مذهبی، آموزشی و…): این ماده طیف وسیعی از فعالیت ها و نهادها، از جمله فعالیت های آموزشی و پژوهشی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی دارای مجوز را معاف می کند (بند “ل” این ماده قبل از اصلاحات، مستقیماً به این موضوع می پرداخت و آیین نامه اجرایی آن با آیین نامه ماده ۱۴۴ ارتباط داشت). ارتباط تنگاتنگی بین معافیت پژوهشی ماده ۱۴۴ و معافیت های ماده ۱۳۹ (به ویژه برای موسسات آموزشی و پژوهشی غیرانتفاعی) وجود دارد و باید با توجه به نوع شخصیت حقوقی (دولتی، خصوصی، غیرانتفاعی) و ماهیت فعالیت، ماده قانونی مربوطه را اعمال کرد.
- مالیات بر درآمد اتفاقی (مواد ۱۱۹ تا ۱۲۸): درآمدهای اتفاقی شامل درآمدهایی است که از طریق شرط بندی، جایزه، معاملات بلاعوض (هبه)، یا هر درآمدی که مشمول عناوین قبلی مالیات بر درآمد نباشد، حاصل می شود. معافیت های ماده ۱۴۴ (مانند جایزه علمی، مهریه، جهیزیه) استثنائات مهمی بر مالیات بر درآمد اتفاقی هستند. اگر جایزه ای “علمی” نباشد یا هبه ای خارج از چارچوب جهیزیه و مهریه صورت گیرد، ممکن است مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی شود.
- مالیات بر ارث (مواد ۱۷ تا ۳۹): همانطور که قبلاً اشاره شد، معافیت جهیزیه و مهریه در ماده ۱۴۴ مربوط به زمان دریافت آن ها توسط زوجه است و نافی قواعد مالیات بر ارث نیست. این اموال پس از فوت مالک، جزء ماترک محسوب شده و مشمول مالیات بر ارث (پس از کسر دیون و معافیت ها) خواهند بود.
- مالیات بر نقل و انتقال املاک و حق واگذاری محل (مواد ۵۹ تا ۸۰): معافیت مهریه غیرمنقول در ماده ۱۴۴، مانع از وصول مالیات نقل و انتقال ملک موضوع ماده ۵۹ نمی شود. این دو مالیات، مبنا و ماهیت متفاوتی دارند.
- قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان: این قانون (مصوب ۱۳۸۹) و آیین نامه های اجرایی آن، معافیت های مالیاتی قابل توجهی (معمولاً ۱۵ ساله) برای شرکت ها و موسسات دانش بنیان تایید صلاحیت شده در نظر گرفته است. بسیاری از فعالیت های پژوهشی که در ماده ۱۴۴ ذکر شده اند، می توانند در چارچوب فعالیت های دانش بنیان نیز قرار گیرند. شرکت های واجد شرایط معمولاً ترجیح می دهند از معافیت های قانون دانش بنیان استفاده کنند که ممکن است جامع تر یا طولانی مدت تر باشد. بررسی هم پوشانی ها و انتخاب بهترین گزینه معافیت برای شرکت های پژوهشی و دانش بنیان، نیازمند مشاوره تخصصی است.
بنابراین، قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ بخشی از یک پازل بزرگتر در نظام مالیاتی ایران است و باید در کنار سایر قوانین و مقررات مرتبط تفسیر و اجرا شود.
پرسش های متداول درباره ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم
آیا هدایایی که والدین در زمان ازدواج به فرزندان خود می دهند (غیر از جهیزیه و مهریه) مشمول معافیت ماده ۱۴۴ می شوند؟
خیر، ماده ۱۴۴ به طور مشخص جهیزیه منقول (از طرف خانواده زوجه) و مهریه (از طرف زوج به زوجه) را معاف کرده است. سایر هدایا یا کمک های مالی والدین به فرزندان، حتی اگر به مناسبت ازدواج باشد، اصولاً تحت عنوان “هبه” یا “انتقال بلاعوض” قرار می گیرند و ممکن است مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی (طبق ماده ۱۱۹ به بعد) باشند، مگر اینکه طبق شرایط خاص ماده ۱۲۷ (کمک هزینه ازدواج پرداختی از طرف دستگاه های دولتی یا عمومی غیردولتی) یا سایر معافیت های احتمالی، از شمول مالیات خارج شوند.
اگر یک شرکت دانش بنیان، درآمد حاصل از فروش محصولی را که نتیجه تحقیقات خودش بوده، کسب کند، آیا این درآمد تحت معافیت ماده ۱۴۴ قرار می گیرد یا معافیت قانون دانش بنیان؟
این مورد بستگی به شرایط دارد. معافیت ماده ۱۴۴ بیشتر ناظر بر درآمد خود “فعالیت پژوهشی” (مانند قرارداد پژوهشی یا فروش دانش فنی) است. درآمد حاصل از “فروش محصول تولیدی”، حتی اگر مبتنی بر تحقیق باشد، معمولاً درآمد ناشی از فعالیت تولیدی یا تجاری محسوب می شود. شرکت های دانش بنیان تایید صلاحیت شده، می توانند از معافیت مالیاتی ۱۵ ساله موضوع قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان برای کل درآمدهای ناشی از فعالیت های دانش بنیان خود (که می تواند شامل فروش محصول هم باشد) بهره مند شوند.
آیا درآمد حاصل از ترجمه یا تالیف کتاب علمی، مشمول معافیت جوایز علمی یا فعالیت پژوهشی ماده ۱۴۴ می شود؟
معمولاً خیر. “جایزه علمی” به پاداشی گفته می شود که بابت یک دستاورد برجسته اعطا می شود، نه درآمد حاصل از یک فعالیت مستمر مانند تالیف یا ترجمه. همچنین، درآمد حاصل از تالیف و ترجمه کتاب، اصولاً “درآمد ناشی از فعالیت پژوهشی یک مرکز دارای پروانه تحقیق” محسوب نمی شود، بلکه درآمد حاصل از فعالیت فرهنگی/انتشاراتی فرد یا موسسه است.
مدت زمان ده ساله معافیت فعالیت های پژوهشی در ماده ۱۴۴ از چه تاریخی شروع می شود و آیا هنوز اعتبار دارد؟
طبق متن ماده ۱۴۴ اصلاحی مصوب ۱۳۸۰/۱۱/۲۷، این مهلت ده ساله از تاریخ اجرای این اصلاحیه (یعنی از اواخر سال ۱۳۸۰) آغاز شده است. این بدان معناست که مهلت مذکور طبق خود این ماده، قاعدتاً در اواخر سال ۱۳۹۰ به پایان رسیده است. با این حال، همانطور که اشاره شد، قوانین دیگری مانند قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان (مصوب ۱۳۸۹) و قوانین بودجه سنواتی ممکن است معافیت های مشابه یا جایگزینی را برای فعالیت های پژوهشی و فناورانه پیش بینی کرده باشند که مهلت های متفاوتی دارند (مثلاً ۱۵ سال برای دانش بنیان ها از تاریخ تایید صلاحیت).
اگر حق اختراع به نام چند نفر ثبت شده باشد، آیا درآمد حاصل از آن برای همه شرکا معاف است؟ بله، ماده ۱۴۴ درآمدی که “عاید مخترعین” (جمع مخترع) می گردد را معاف دانسته است. بنابراین، اگر اختراع به صورت مشترک به نام چند نفر ثبت شده باشد و همگی در فرآیند اختراع نقش داشته اند، سهم هر یک از مخترعین از درآمد حاصل از آن حق اختراع (چه از فروش، چه از واگذاری لیسانس) مشمول معافیت مالیاتی خواهد بود. مستندات باید به وضوح سهم هر یک از شرکا را مشخص نماید.
آیا برای استفاده از معافیت مهریه غیرمنقول، نیازی به ثبت در سامانه املاک و اسکان هست؟
قواعد مربوط به ثبت در سامانه املاک و اسکان، تکلیفی عمومی برای مالکین و سرپرستان خانوار است و ارتباط مستقیمی با معافیت مالیاتی مهریه ندارد. معافیت مهریه طبق قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ به نفسِ دریافت مهریه توسط زوجه مربوط می شود. اما عدم ثبت ملک (اعم از اینکه از طریق مهریه یا غیر آن تملک شده باشد) در سامانه املاک و اسکان می تواند منجر به جرائم دیگری مانند شناسایی به عنوان خانه خالی و تعلق مالیات مربوط به خانه های خالی (موضوع ماده ۵۴ مکرر ق.م.م) شود. پس این دو موضوع مجزا هستند؛
نتیجه گیری
قانون مالیات های مستقیم – ماده ۱۴۴ یکی از مواد کلیدی و حمایتی در نظام مالیاتی ایران است که طیف وسیعی از معافیت ها را از نهاد خانواده گرفته تا نخبگان علمی و مراکز پژوهشی، شامل می شود. درک دقیق دامنه شمول هر یک از این معافیت ها – جهیزیه منقول، مهریه (اعم از منقول و غیرمنقول)، جوایز علمی، بورس های تحصیلی، درآمد حق اختراع و اکتشاف، و درآمد فعالیت های پژوهشی مراکز دارای پروانه تحقیق – برای تمامی فعالان اقتصادی، به ویژه متخصصان حوزه مالی و حسابداری، ضروری است.
همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی کردیم، هر یک از این معافیت ها دارای شرایط، ضوابط و مستندات خاص خود هستند. توجه به جزئیاتی مانند منقول بودن جهیزیه، عدم وجود سقف برای مهریه، اثبات علمی بودن جوایز، ماهیت بورس تحصیلی، ثبت رسمی اختراع، و به ویژه، شرط داشتن پروانه تحقیق و رعایت ضوابط آیین نامه اجرایی برای معافیت پژوهشی، نقشی حیاتی در بهره مندی صحیح و قانونی از این تسهیلات دارد.
امیدواریم این تحلیل جامع که با تلاش تیم شرکت ایده آل محاسبات شهر تهیه شده است، توانسته باشد دید روشنی نسبت به ابعاد مختلف این ماده قانونی مهم ارائه دهد و به عنوان یک راهنمای کاربردی مورد استفاده شما قرار گیرد.
شرکت ایده آل محاسبات شهر، به عنوان مرجعی در زمینه مالی و حسابداری، همواره در تلاش است تا دانش تخصصی و کاربردی را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد. قدردانیم که تا پایان این مقاله با شرکت ایده آل محاسبات شهر همراه بودید.
