جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر

جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر: جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر چیست؟ با تحلیل کامل ماده 192 قانون مالیات های مستقیم و شرایط بخشودگی جرایم آشنا شوید. راهنمای تخصصی شرکت ایده آل محاسبات برای اشخاص حقیقی و حقوقی.

مقدمه

این مقاله توسط متخصصان واحد تولید محتوای شرکت ایده آل محاسبات تهیه و تدوین شده است. انجام تکالیف مالیاتی، به خصوص ارسال به موقع اوراق اظهارنامه، یکی از اصلی ترین مسئولیت های مودیان، اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی، به شمار می رود. با توجه به اهمیت این موضوع و پرسش های متعدد مودیان، ما در این راهنمای جامع، به صورت دقیق و کاربردی به بررسی ابعاد مختلف جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر، مبانی قانونی آن و راهکارهای موجود برای مدیریت این چالش می پردازیم. 

معرفی شرکت ایده آل محاسبات

شرکت ایده آل محاسبات به عنوان یک مجموعه تخصصی در زمینه ارائه خدمات مالی و حسابداری، با بهره گیری از تیمی متشکل از کارشناسان با تجربه و مسلط به آخرین قوانین و مقررات، همواره در کنار فعالان اقتصادی بوده است. ما با درک عمیق از نیازهای کسب وکارها، راهکارهای دقیقی را برای مدیریت امور مالی، بهینه سازی فرآیندهای حسابداری و اطمینان از انطباق کامل با تکالیف قانونی ارائه می دهیم. رسالت ما در ایده آل محاسبات، فراهم آوردن بستری امن و شفاف برای رشد و توسعه پایدار شرکای تجاری خود از طریق ارائه مشاوره و خدمات استاندارد است.

• تلفن تماس: 02191098247
• وب سایت رسمی: idealmohasebat.com
• فروشگاه : idealmohasebat.com/shop
• پست الکترونیکی: info@idealmohasebat.com

جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر چیست؟

پاسخ مستقیم به این پرسش در ماده 192 قانون مالیات های مستقیم (ق.م.م) آمده است. بر اساس این ماده، کلیه اشخاص حقوقی و حقیقی که مکلف به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند، در صورت عدم ارائه آن در زمان تعیین شده، مشمول جریمه ای معادل سی درصد (30%) مالیات متعلق خواهند شد. این جریمه برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل اعمال می شود. نکته بسیار مهم در این خصوص، غیرقابل بخشوده بودن این جریمه است.

در ادامه، به تفصیل انواع اظهارنامه ها، مبانی قانونی و نرخ های متفاوت این جریمه را بررسی می کنیم.

مبانی قانونی جرایم مالیاتی مرتبط با اظهارنامه

ستون فقرات نظام مالیاتی هر کشور را قوانین و مقررات آن تشکیل می دهند. در ایران، “قانون مالیات های مستقیم” اصلی ترین سند قانونی در این حوزه است. درک مواد قانونی مرتبط با جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر برای هر فعال اقتصادی یک ضرورت است.

تحلیل ماده 192 قانون مالیات های مستقیم

همانطور که اشاره شد، ماده 192 به عنوان کلیدی ترین ماده در این زمینه شناخته می شود. متن این ماده به شرح زیر است:

“در کلیه مواردی که مودی یا نماینده او که به  موجب مقررات این قانون از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه می باشد، چنانچه از تسلیم آن در مواعد مقرر در این قانون خودداری نماید، مشمول جریمه ای معادل سی درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می باشد.”

نکات کلیدی این ماده:

1. دامنه شمول: این ماده هم اشخاص حقوقی (شرکت ها) و هم اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل و سایر مودیان) را در بر می گیرد.
2. نرخ متفاوت جریمه: نرخ جریمه برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل 30 درصد و برای “سایر مودیان” 10 درصد مالیات متعلق تعیین شده است. منظور از سایر مودیان، افرادی هستند که درآمد آن ها از طریق مشاغل کسب نمی شود، مانند درآمدهای اتفاقی یا مالیات بر درآمد املاک.
3. مبنای محاسبه: جریمه بر اساس “مالیات متعلق” محاسبه می شود. یعنی ابتدا باید میزان مالیات قطعی مودی مشخص شود و سپس درصد جریمه بر آن اعمال گردد. اگر مودی فاقد مالیات متعلق باشد (مثلاً زیان ده باشد)، آیا باز هم جریمه می شود؟ در ادامه به این پرسش پاسخ می دهیم.
4. غیرقابل بخشودگی: تبصره این ماده به صراحت بیان می کند که “عدم تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون، موجب تعلق جریمه مذکور می گردد و این جریمه قابل بخشودگی نمی باشد.” این تأکید، اهمیت تکلیف تسلیم اظهارنامه را دوچندان می کند.

جریمه در صورت عدم وجود مالیات متعلق

یک پرسش رایج این است: اگر یک شرکت در یک سال مالی زیان ده باشد و مالیاتی به آن تعلق نگیرد، آیا در صورت عدم ارسال اظهارنامه باز هم جریمه خواهد شد؟

پاسخ مثبت است. بر اساس بند «الف» ماده 4 قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان و همچنین رویه های سازمان امور مالیاتی، حتی اگر مودی زیان ده باشد یا فعالیت اقتصادی نداشته باشد، صرفاً به دلیل “عدم انجام تکلیف”، یعنی نفرستادن اظهارنامه، مشمول جریمه می شود. این جریمه که به آن “جریمه مقطوع” نیز گفته می شود، برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل معادل سی میلیون (30,000,000) ریال و برای سایر اشخاص ده میلیون (10,000,000) ریال است. این جریمه به دلیل عدم انجام وظیفه قانونی است، نه به دلیل عدم پرداخت مالیات.

انواع اظهارنامه مالیاتی و جرایم مرتبط با آن ها

تکلیف ارائه اظهارنامه به یک نوع خاص محدود نمی شود. نظام مالیاتی ایران شامل انواع مختلفی از اظهارنامه ها است که هر یک مهلت تسلیم و گاهی جرایم متفاوتی دارند. در این بخش، به تفکیک هر یک را بررسی می کنیم.

1. اظهارنامه مالیات بر عملکرد اشخاص حقوقی (شرکت ها)

• مهلت تسلیم: اشخاص حقوقی موظفند اظهارنامه مالیاتی خود را حداکثر تا چهار ماه پس از پایان سال مالی خود به سازمان امور مالیاتی تسلیم کنند. برای اکثر شرکت ها که سال مالی آن ها منطبق بر سال شمسی است، این مهلت تا 31 تیرماه سال بعد خواهد بود.
• جریمه عدم تسلیم: مطابق با ماده 192 ق.م.م، جریمه ای معادل 30% مالیات متعلق به آن ها تعلق می گیرد. این جریمه، همانطور که ذکر شد، غیرقابل بخشودگی است. در صورت زیان ده بودن، جریمه مقطوع 30 میلیون ریالی اعمال خواهد شد.

2. اظهارنامه مالیات بر عملکرد اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل)

• مهلت تسلیم: صاحبان مشاغل (بر اساس گروه بندی های اول، دوم و سوم) باید اظهارنامه مالیاتی خود را تا پایان خردادماه سال بعد از سال عملکرد، تسلیم نمایند.
• جریمه عدم تسلیم: این گروه نیز مشمول جریمه 30% مالیات متعلق بر اساس ماده 192 می شوند که این جریمه نیز غیرقابل بخشودگی است. در صورت عدم وجود مالیات، جریمه مقطوع مطابق قانون اعمال می شود.

3. اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده (VAT)

اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده (VAT) ماهیت متفاوتی دارد و به صورت فصلی ارائه می شود.

• مهلت تسلیم: مودیان نظام مالیات بر ارزش افزوده باید اظهارنامه هر فصل را حداکثر تا پایان ماه پس از انقضای آن فصل تسلیم کنند. (به عنوان مثال، مهلت اظهارنامه فصل بهار تا پایان تیرماه است).
• جرایم مرتبط: جرایم مالیات بر ارزش افزوده پیچیدگی بیشتری دارد و در ماده 36 و 37 قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده (مصوب 1400) به آن پرداخته شده است. عدم تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر، علاوه بر اینکه می تواند منجر به رسیدگی برآوردی شود، جرایم دیگری را نیز به همراه دارد. جریمه عدم تسلیم اظهارنامه در این قانون، معادل پنجاه درصد (50%) مالیات متعلق تا موعد مقرر در قانون است. همچنین تأخیر در پرداخت مالیات نیز جریمه ای معادل دو درصد (2%) در ماه نسبت به مالیات پرداخت نشده دارد.

جدول مقایسه جرایم اصلی اظهارنامه ها

برای درک بهتر تفاوت ها، جدول زیر را آماده کرده ایم:

نوع اظهارنامه	مهلت قانونی تسلیم	نرخ جریمه عدم تسلیم (بر اساس مالیات متعلق)	قابلیت بخشودگی جریمه
عملکرد اشخاص حقوقی	4 ماه پس از پایان سال مالی	30%	خیر
عملکرد اشخاص حقیقی (مشاغل)	پایان خرداد ماه سال بعد	30%	خیر
مالیات بر ارزش افزوده (VAT)	پایان ماه بعد از هر فصل	50%	بله (جرایم قابل بخشش هستند)
مالیات بر درآمد املاک (اجاره)	پایان تیر ماه سال بعد	10%	بله (طبق شرایط)
مالیات بر ارث	یک سال از تاریخ فوت متوفی	10%	بله (طبق شرایط)

فرآیند رسیدگی پس از عدم تسلیم اظهارنامه

زمانی که یک مودی از ارائه اظهارنامه خودداری می کند، سازمان امور مالیاتی بیکار نمی نشیند. فرآیندی قانونی برای تشخیص و مطالبه مالیات آغاز می شود که به آن “رسیدگی برآوردی” یا “تشخیص علی الرأس” (در قانون قدیم) می گویند.

1. صدور اطلاعیه: سازمان امور مالیاتی پس از انقضای مهلت، به مودی اطلاع می دهد که تکلیف خود را انجام نداده است.
2. جمع آوری اطلاعات: ممیز مالیاتی از منابع مختلفی مانند اطلاعات خرید و فروش فصلی، داده های بانکی، اطلاعات گمرک، بیمه و سایر پایگاه های اطلاعاتی که در اختیار دارد (موضوع ماده 169 مکرر ق.م.م)، اقدام به جمع آوری داده های مربوط به فعالیت اقتصادی مودی می کند.
3. تشخیص درآمد مشمول مالیات: بر اساس اطلاعات به دست آمده و با استفاده از “قرائن و ضرایب مالیاتی” (که توسط کمیسیونی ویژه تعیین می شود)، درآمد مشمول مالیات مودی به صورت برآوردی تعیین می گردد.
4. صدور برگ تشخیص: پس از محاسبه مالیات متعلق، برگ تشخیص مالیات صادر و به مودی ابلاغ می شود. در این برگ تشخیص، علاوه بر اصل مالیات، جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر (30% یا 10%) نیز محاسبه و درج می گردد.

نکته مهم این است که در رسیدگی برآوردی، معمولاً مالیات تشخیص داده شده بیشتر از مالیاتی است که در صورت ارائه اظهارنامه توسط مودی تعیین می شد، زیرا مودی فرصت استفاده از هزینه های قابل قبول و استهلاک قانونی خود را به طور کامل از دست می دهد.

آیا امکان بخشودگی جرایم مالیاتی وجود دارد؟

این یکی از پرتکرارترین سوالات مودیان است. پاسخ به این سوال نیازمند تفکیک انواع جرایم است.

• جریمه غیرقابل بخشودگی: همان طور که بارها تأکید شد، جریمه ماده 192 (عدم تسلیم اظهارنامه عملکرد) به هیچ عنوان قابل بخشش نیست. این یک سیاست قطعی از سوی قانون گذار برای تضمین ارائه اطلاعات توسط مودیان است. 
• جرایم قابل بخشودگی: سایر جرایم مالیاتی، از جمله جریمه تأخیر در پرداخت مالیات (موضوع ماده 190)، جریمه کتمان درآمد و جریمه های مالیات بر ارزش افزوده، تحت شرایطی قابل بخشودگی هستند. ماده 191 ق.م.م به سازمان امور مالیاتی این اختیار را داده است که تمام یا قسمتی از جرایم مقرر در این قانون را بنا به درخواست مودی و با در نظر گرفتن دلایل او، ببخشد.
  

شرایط استفاده از بخشودگی جرایم

برای بهره مندی از بخشودگی جرایم قابل بخشش، مودیان باید شرایط زیر را داشته باشند:

1. پرداخت اصل بدهی: اولین و مهم ترین شرط، پرداخت یا ترتیب پرداخت اصل مالیات قطعی شده است.
2. ارائه درخواست: مودی باید درخواست کتبی خود را مبنی بر بخشودگی جرایم به اداره امور مالیاتی مربوطه ارائه دهد.
3. خوش حسابی مودی: سوابق مالیاتی مودی و خوش حسابی او در سال های گذشته می تواند در تصمیم رئیس اداره امور مالیاتی مؤثر باشد.
4. ارائه دلایل موجه: بیان دلایلی که خارج از اراده مودی بوده و منجر به ایجاد تخلف شده است (مانند شرایط فورس ماژور)، می تواند شانس بخشودگی را افزایش دهد.

سازمان امور مالیاتی معمولاً در مقاطع زمانی مختلف، بخشنامه هایی برای بخشودگی جرایم به مناسبت های گوناگون صادر می کند که فعالان اقتصادی باید از این فرصت ها آگاه باشند.

راهکارهای عملی برای جلوگیری از جریمه شدن

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در زمینه مالیات، این اصل اهمیت دوچندان دارد. با رعایت چند نکته ساده اما اساسی، می توانید از پرداخت مبالغ هنگفت به عنوان جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر جلوگیری کنید.

1. تنظیم تقویم مالیاتی: اولین قدم، تهیه یک تقویم دقیق از تمامی تکالیف مالیاتی است. مهلت ارسال اظهارنامه عملکرد، ارزش افزوده، لیست حقوق و معاملات فصلی را در آن مشخص کرده و برای انجام آن ها از چند هفته قبل برنامه ریزی کنید.
2. نگهداری اسناد و مدارک منظم: حسابداری دقیق و نگهداری منظم اسناد و مدارک (فاکتورهای خرید و فروش، قراردادها، اسناد بانکی و…) اساس تهیه یک اظهارنامه صحیح است. بدون این اسناد، حتی در صورت ارسال به موقع اظهارنامه، ممکن است در مرحله رسیدگی با مشکل مواجه شوید.
3. ارسال اظهارنامه “سفید” یا “صفر”: حتی اگر در یک سال مالی هیچ گونه فعالیتی نداشته اید، همچنان مکلف به ارسال اظهارنامه هستید. در این حالت، باید اظهارنامه خود را با اطلاعات صفر ارسال کنید تا مشمول جریمه عدم تسلیم نشوید. این اقدام به سازمان مالیاتی اعلام می کند که شما به تکلیف قانونی خود آگاه و پایبند هستید.
4. استفاده از خدمات مشاوره مالیاتی: قوانین مالیاتی دارای جزئیات و تبصره های فراوانی هستند. استفاده از خدمات یک مشاور یا شرکت حسابداری معتبر مانند شرکت ایده آل محاسبات می تواند ریسک بروز اشتباه را به حداقل برساند. متخصصان ما می توانند مسئولیت تهیه و ارسال به موقع تمامی تکالیف مالیاتی شما را بر عهده بگیرند.
5. پیگیری آخرین تغییرات قانونی: قوانین و بخشنامه های مالیاتی به طور مداوم در حال تغییر هستند. ممکن است مهلت ها تمدید شوند یا قوانین جدیدی وضع گردد. دنبال کردن اخبار از منابع معتبر مانند وبسایت سازمان امور مالیاتی یا وبلاگ های تخصصی مانند وبلاگ شرکت ایده آل محاسبات، یک اقدام هوشمندانه است.

جدول خلاصه تکالیف و مهلت های کلیدی

تکلیف مالیاتی	آخرین مهلت قانونی	مرجع قانونی اصلی
ارسال اظهارنامه عملکرد اشخاص حقوقی	31 تیر ماه	ماده 110 ق.م.م
ارسال اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی	31 خرداد ماه	ماده 100 ق.م.م
ارسال اظهارنامه ارزش افزوده بهار	31 تیر ماه	قانون مالیات بر ارزش افزوده
ارسال اظهارنامه ارزش افزوده تابستان	30 مهر ماه	قانون مالیات بر ارزش افزوده
ارسال اظهارنامه ارزش افزوده پاییز	30 دی ماه	قانون مالیات بر ارزش افزوده
ارسال اظهارنامه ارزش افزوده زمستان	31 فروردین ماه سال بعد	قانون مالیات بر ارزش افزوده
ارسال لیست حقوق ماهانه	تا پایان ماه بعد	ماده 86 ق.م.م
ارسال لیست معاملات فصلی	یک ماه و نیم پس از پایان هر فصل	ماده 169 ق.م.م

سوالات متداول

در این بخش به برخی از سوالات پرتکرار در زمینه جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر پاسخ می دهیم.

اگر مهلت قانونی ارسال اظهارنامه به روز تعطیل رسمی برخورد کند، تکلیف چیست؟

پاسخ: بر اساس قوانین، اگر آخرین روز مهلت قانونی با تعطیلی رسمی (پنجشنبه یا جمعه یا سایر تعطیلات) مصادف شود، آن مهلت به اولین روز کاری بعد از تعطیلی موکول می شود. به عنوان مثال، اگر 31 خرداد روز جمعه باشد، مهلت ارسال اظهارنامه اشخاص حقیقی تا پایان روز شنبه (1 تیر) تمدید می شود.

آیا جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده قابل بخشودگی است؟

پاسخ: بله، برخلاف جریمه عدم تسلیم اظهارنامه عملکرد، جرایم مربوط به قانون مالیات بر ارزش افزوده (هم جریمه عدم تسلیم و هم جریمه تأخیر در پرداخت) طبق قانون قابل بخشودگی هستند. مودی می تواند با پرداخت اصل بدهی، درخواست بخشودگی جرایم را به اداره امور مالیاتی مربوطه ارائه دهد.

تفاوت جریمه ماده 192 با جریمه ماده 190 قانون مالیات های مستقیم چیست؟

پاسخ: این دو جریمه کاملاً مجزا هستند. جریمه ماده 192 مربوط به عدم انجام تکلیف یعنی نفرستادن اظهارنامه در موعد مقرر است و نرخ آن 30% یا 10% مالیات متعلق است. اما جریمه ماده 190 مربوط به تأخیر در پرداخت مالیات است. یعنی مودی ممکن است اظهارنامه را به موقع ارسال کرده باشد، اما مالیات ابرازی خود را در زمان مقرر پرداخت نکند. جریمه تأخیر پرداخت معادل 2.5% (دو و نیم درصد) مالیات پرداخت نشده به ازای هر ماه تأخیر است.

آیا امکان اصلاح اظهارنامه پس از ارسال وجود دارد؟

پاسخ: بله، قانون گذار این فرصت را به مودیان داده است. بر اساس ماده 226 ق.م.م، مودیان می توانند ظرف مدت یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه اصلی، نسبت به ارائه اظهارنامه اصلاحی اقدام کنند. در این صورت، اظهارنامه اصلاحی جایگزین نسخه قبلی می شود و جریمه ای بابت اطلاعات اشتباه در اظهارنامه اول تعلق نخواهد گرفت.

در صورت عدم فعالیت یک شرکت، آیا باز هم باید اظهارنامه ارسال شود؟

پاسخ: بله، قطعاً. کلیه اشخاص حقوقی ثبت شده، حتی در صورت عدم فعالیت، موظف به تسلیم اظهارنامه عدم فعالیت (سفید) در موعد مقرر هستند. عدم ارسال اظهارنامه به بهانه عدم فعالیت، منجر به تعلق جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر (جریمه مقطوع) خواهد شد و ممکن است سازمان مالیاتی به صورت برآوردی برای شرکت مالیات تشخیص دهد.

منظور از “مالیات متعلق” که مبنای محاسبه جریمه است، چیست؟

پاسخ: “مالیات متعلق” به مالیاتی گفته می شود که پس از فرآیند رسیدگی توسط سازمان امور مالیاتی، قطعی و نهایی شده است. این مبلغ ممکن است با مالیاتی که مودی در اظهارنامه خود ابراز کرده (در صورت ارائه) متفاوت باشد. جریمه بر اساس مبلغی که در برگ تشخیص قطعی مالیات درج شده، محاسبه می گردد.

آیا ارسال ناقص اظهارنامه نیز مشمول جریمه می شود؟

پاسخ: ارسال اظهارنامه ناقص یا دارای اطلاعات خلاف واقع می تواند منجر به جریمه دیگری تحت عنوان “جریمه کتمان درآمد” یا “هزینه های غیرواقعی” شود که در ماده 192 به آن اشاره نشده است. این جریمه نیز معادل 30% مالیات پرداخت نشده است و غیرقابل بخشودگی می باشد. بنابراین، دقت در تکمیل صحیح اطلاعات اظهارنامه به اندازه ارسال به موقع آن اهمیت دارد.

نتیجه گیری

پایبندی به تکالیف قانونی، سنگ بنای یک فعالیت اقتصادی سالم و پایدار است. جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر، یکی از جدی ترین پیامدهای قانونی است که به دلیل ماهیت غیرقابل بخشودگی آن، می تواند فشار مالی قابل توجهی بر دوش مودیان قرار دهد. همانطور که در این مقاله جامع بررسی کردیم، قانون گذار با تعیین نرخ 30 درصدی و غیرقابل بخشش برای این جریمه، اهمیت دریافت به موقع اطلاعات عملکرد مالی فعالان اقتصادی را به وضوح نشان داده است.

آگاهی از مهلت های قانونی، تفکیک انواع اظهارنامه ها، نگهداری اسناد منظم و اقدام به موقع، کلیدهای اصلی پیشگیری از این چالش هستند. شرکت ایده آل محاسبات با تکیه بر دانش و تجربه متخصصان خود، آماده است تا به عنوان یک شریک قابل اعتماد، شما را در تمامی مراحل انجام تکالیف مالیاتی همراهی کند و با ارائه راهکارهای دقیق، شما را از پرداخت هرگونه جریمه غیرضروری مصون دارد. مدیریت صحیح امور مالی، یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت برای بقا و رشد در محیط کسب وکار امروز است.

ایده آل محاسبات شهر یکی از مراجع پیشرو در زمینه ارائه راهکارهای جامع مالی و حسابداری در کشور است.